پردیس فرهنگ و ادب

نوروز و عرفانواژۀ «نوروز» در جهان عرفان هم وارد شده است و شماری از عارفان از این واژه به گونه‌ای هنری در آثار خود بهره برده‌اند. به عنوان نمونه هنگامی که روزبهان بقلی در کتاب شرح شطحیّات دربارۀ «خروج ارواح القدسیّۀ من اکناف افعال القدم بنعت وجدان الحقیقۀ و المعرفۀ» توضیح می‌دهد، در اواخر بحث خود از ترکیب دلنواز «باغ نوروز مشاهده» استفاده می‌کند و می‌نویسد:«مرغ تجرید «الله الله» سرود، مرغِ توحید «انا الحق» گفت، مرغِ تقدیس «سبحانی»، چون ز باغ نوروز مشاهده برخاستند به جناح آزال و آباد آباد بپریدند» (شرح شطحیّات، ص 22).همو در پایان فصل مربوط به حسین بن منصور حلاّج از ترکیب «نوروزی گلفشان» بهره می‌برد:«امثال این معانی از آن مرغ سبحانی و جان رحمانی بدیع نبود؛ زیرا که مشاهد عهد «الستُ» به نعوت استدامت از بدایت تا نهایت منزل کشفش بود، بریدی دلستان و نوروزی گلفشان بود» (همان، ص 51)؛ (نیز ر.ک. صص 18 و 152).افزون بر موارد یادشده گفتنی است که از واژۀ «نوروز» به عنوان یک اصطلاح عرفانی نیز استفاده شده است. به این نمونه‌ها توجّه کنید:نوروز، مقام اوّل ظهور مصنوعات حق را گویند» (رشف‌الالحاظ فی کشف‌الالفاظ، ص 67).«نوروز، عالم تفرقه را گویند» (فرهنگ لغات و اصطلاحات و و تعبیرات عرفانی، به نقل از کشّاف).فخرالدّین عراقی هم در بخش دوم شرح اصطلاحات خود می‌گوید: «نوروز، مقام تفرقه را گویند» (کلّیّات عراقی، ص 418). نوروز در شعر فارسیگویندگان ادب پارسی هم در توصیف نوروز و بهره‌گیری از آن به منظور بیان هدف‌های تعلمی و غنایی خود، داد سخن داده و با کلامی دلنشین تصویرهایی زیبا پدید آورده‌اند. سروده‌های زیر نمونه‌هایی از این مجموعه است: عنصری:باد نوروزی همی در بوستان بتگر شودتا ز صنعش هر درختی لعب پردیس فرهنگ و ادب...

«دریای جان» در یک نگاهمجید رستندهشعر عطّار هنری است لطیف و سرشار از معنویّتی زلال که بسیار زود بر دل می‌نشیند و با مخاطب ارتباطی صمیمانه برقرار می‌کند. این ویژگی که برخاسته از زمینه‌های روحی عطّار است، سبب جذب بسیاری از اندیشمندان به او گردیده است.  هلموت ریتر (Hellmut Ritter) (1971 – 1892 م) اندیشمند برجستۀ آلمانی از این زمره است که برای ابراز علاقه به ادبیّات ایران و و شعر عطّار، کتاب «دریای جان» را تأتیف می‌کند.کتاب «دریای جان» از مهم‌ترین و جامع‌ترین کتاب‌هایی است که تحلیل محتوای همۀ مثنوی‌های عطّار را به صورت موضوعی در آن می‌بینیم، آن هم از اندیشمندی که با دانش فراوان و دلباختگی بسیار به نقد و تحلیل آثار یادشده پرداخته است. این اثر هلموت ریتر از نظر جامعیّت ـ که همۀ مثنوی‌های عطّار را در بر می‌گیرد ـ جزء آثار ویژه و انگشت‌شمار در عطّارپژوهی به شمار می‌رود.ریتر در مقدّمۀ «دریای جان» به معرّفی کلّی ساختار و تحلیل محتوای چهار مثنوی الهی‌نامه، منطق‌الطّیر، مصیبت‌نامه و اسرارنامه پرداخته (ریتر، 1388، ج 1: 42 ـ 1) و پس از مقدّمه، محتوای دو جلد کتاب خود را در سی فصل تحت این عنوان‌ها تدوین کرده است: 1- مرگ و ناپایداری 2- دنیا 3- احتیاج و رنج و فشار عدل الهی 4- وضع دینی 5- شوق تسکین‌ناپذیر به معرفت خدا 6- دنیاداران 7- ارباب قدرت 8- طبع و حال پارسایان 9- شاعر دربارۀ خودش سخن می‌گوید 10- گستاخی دیوانگان با خدا 11- ارزش زندگی ـ این جهان و آن جهان ـ چیرگی بر ترس از مرگ 12- زهد و ریاضت 13- توکّل 14- قناعت و فقر 15- تأویل بلا، صبر، شکر، رضا 16- تجدید نظر در ارزش حزن و درد و غلبۀ بر آن‌ها 17- رحمت و لطف پروردگار 18- توسّل به فضل الهی 19- طاعت و عبودیّت 20- فضایل سلوک باطنی 21- فض پردیس فرهنگ و ادب...

نقدی کوتاه بر